श्रावण महिन्याला सोमवार (ता. ९ ऑगस्ट)पासून सुरवात होत आहे. हिंदू संस्कृतीत या महिन्याला मोठे महत्त्व असून, विविध व्रतवैकल्ये केली जातात. देवदेवतांचे पूजनही करण्यात येते. महिन्याच्या प्रत्येक वारी कोणत्या देवतेचे आणि कसे पूजन कसे करावे याबद्दल शास्त्रात काही पद्धती सांगितल्या आहेत, त्याविषयी…
– पं. नरेंद्र धारणे, ज्योतिषशास्त्र अभ्यासक
रविवार :- श्रावणातील प्रत्येक रविवारी गभस्ति नावाच्या सूर्याचे पूजन करण्यास सांगितले आहे. हे पूजन मौनाने करावे, असेही शास्त्रात सांगितले आहे.सोमवार :- श्रावणातील प्रत्येक सोमवारी शिवाचे पूजन करण्यास सांगितले आहे. तसेच प्रत्येक सोमवारी शिवमुष्ठी नावाचे व्रत करावे. हे व्रत विवाह (लग्न) पश्चात पाच वर्षे करावे. सोमवारी एकभुक्त राहून शिवलिंगाची पूजा करावी. प्रत्येक सोमवारी धान्याच्या पाच मुठी देवावर वाहाव्यात. जे धान्य घेणार त्याच्यापैकी तांदूळ असल्यास त्याचा एक दाणा रूप्याचा व इतर ध्यान्यामध्ये एक सोन्याचा दाणा अर्पण करावा. मूठ वाहताना म्हणावयाचा मंत्र :
नम: शिवाय शान्ताय पञ्चवक्त्राय शूलिने।
शृङ्गभङ्गिमहाकालगणयुक्ताय शम्भवे।।
पहिल्या सोमवारी तांदूळ, दुसऱ्या- तीळ, तिसऱ्या- मूग, चौथ्या- जवस, पाचव्या- सातू. या व्रताचे पाच वर्षे झाल्यावर उद्यापन करतात.
मंगळवार :- श्रावणातील प्रत्येक मंगळवारी मंगलागौरीचे व्रत केले जाते. हे व्रत नवोढा (नवविवाहित) मुलींचे नित्य आहे. विवाहानंतर पाच किंवा सात वर्षे हे व्रत करतात. या व्रताच्या देवता शिव, गणेश यांच्याबरोबर गौरी आहे. पूजनाचा मंत्र ः
बुधवार :- महाराष्ट्रात श्रावणातील प्रत्येक बुधवारी बुध-बृहस्पती पूजनाचे व्रत केले जाते. बुध-बृहस्पतीचे (गुरू) चित्र घेतात किंवा रेखाटतात. त्याची पूजा करतात. दहीभाताचा नैवेद्य दाखवितात. सात वर्षांनंतर काही स्त्रिया याचे उद्यापन करतात.गुरुवार :- श्रावण महिन्यातील प्रत्येक गुरुवारी बृहस्पतीपूजन करण्यास सांगितले आहे. यांची देवता बृहस्पती (गुरू) आहे.शुक्रवार :- श्रावण महिन्यातील प्रत्येक शुक्रवारी जिवंतिका पूजन करण्यास सांगितले आहे. ही बालसंरक्षक आहे. पहिल्या शुक्रवारी केशर किंवा
गंधाने भिंतीवर जिवंतिकेचे चित्र काढतात. आता सर्वत्र छापील चित्र मिळते. जिवंतिकेचे ध्यान असे आहे :
जरे जिवन्तिके देवि बालयुक्ते प्रमोदिनि।
रक्षाव्रते महाशक्ति पूर्णकामे नमोऽस्तुते।।
जिवंतिकेची पूजा करून देवीला ओवाळतात व देवीची प्रार्थना करतात- ‘अक्षतां निक्षिपाम्यम्ब यत्र मे बालको भवेत्। तत्र त्वया रक्षणीयो जीवन्ति करुणार्णवे।।’ हे करुणामयी माते, मी जिकडे अक्षता टाकते, त्या दिशेला असणाऱ्या माझ्या बालकाचे तू रक्षण कर. आपल्या इकडे जरा-जिवंतिका म्हणतात. यात जरा ही देवीसुद्धा बालकांचे रक्षण करणारी आहे.
शनिवार :- श्रावण महिन्यातील प्रत्येक शनिवारी शनिपीडेचा त्रास होऊ नये म्हणून हे व्रत केले जाते. शनीची लोखंडाची मूर्ती बनवावी व पंचामृती पूजा करावी; शनीच्या कोणस्थ, पिंगल, बभ्रू, कृष्ण, रौद्र, अंतक, यम, सौरी शनैश्र्चर आणि मंद या नावांचा जप करावा. उडीद-तांदळाची खिचडी करावी, पायस, आंबिल, पुऱ्या यांचा नेवैद्य अर्पण करावा.
या व्रताचा पर्याय : प्रत्येक शनिवारी लक्ष्मी-नृसिंह, शनी, हनुमान यांची पूजा करावी. मारुतीला रुईच्या पानांची माळ अर्पण करावी.
लक्ष्मी-नृसिंहाप्रीत्यर्थ ब्राह्मण-सवाष्ण भोजनाला बोलवावे. शनिप्रीत्यर्थ सूर्योदयापूर्वी पिंपळाची पूजा करावी. मुंज्या मुलाला अभ्यंगस्नान व भोजन द्यावे. एकभुक्त राहावे. श्रावणातील शनिवाराला संपत शनिवार म्हणतात.
