युक्रेनवर हल्ला करून जगाला धक्का देणाऱ्या रशियानं आता संयुक्त राष्ट्रासमोरही शिरजोरी केलीय. युक्रेन संकटावर ‘संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदे’त मांडण्यात आलेला प्रस्ताव ‘रशियाविरुद्ध’ असल्याचं म्हणणं रशियानं केलाच शिवाय हा प्रस्ताव रोखण्यासाठी आपल्या ‘विटो पॉवर’चा वापरही केला. त्यामुळे रशियाला प्रत्यूत्तर देण्याच्या वल्गना करणाऱ्या अमेरिका आणि ‘नाटो‘ला तोंडघशी पडावं लागलंय.
‘व्हेटो’चा वापर आणि रशियाविरुद्ध प्रस्ताव नामंजूर
सुरक्षा परिषदेच्या १५ सदस्यांपैकी ११ सदस्य राष्ट्रांनी रशियाच्या विरोधात मतदान केलं. याचवेळी भारत, यूएई आणि चीननं रशियाविरोधातील ठरावावर मतदानात सहभाग टाळला. रशिया हा संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेचा स्थायी सदस्य आहे. आपल्याविरुद्ध मांडण्यात आलेला प्रस्ताव ‘वीटो’च्या बळावर रशियानं हाणून पाडलाय. रशियानं ‘वीटो’चा वापर केल्यानं हा प्रस्ताव लवकर मंजूर होऊ शकला नाही. रशियाचे ब्रह्मास्त्र ठरलेल्या तसंच नाटो देश ज्याच्यासमोर कमकुवत ठरले त्या ‘वीटो’ अधिकाराबद्दल जाणून घेऊया….
रशिया-युक्रेन युद्धाचा भारताला फटका; ‘या’ गोष्टी होणार महाग
russia slams us : ‘भारतावर कोसळू शकते आंतरराष्ट्रीय अंतराळ केंद्र…’, रशियाने अमेरिकेला फटकारले
संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेची बैठक
रशिया आपल्याविरुद्ध प्रस्तावावर ‘वीटो पॉवर‘चा वापर करणार, याची जाणीव अगोदरपासूनच अमेरिका आणि सुरक्षा परिषदेच्या इतर सदस्यांना होती. परंतु, यानंतरही त्यांनी संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा समितीसमोर हा प्रस्ताव मांडला. यामुळे रशिया आंतरराष्ट्रीय स्तरावर एकाकी पडेल, असा युक्तिवाद अमेरिका आणि नाटो देशांनी केला.
सुरक्षा परिषदेनं रशियाला युक्रेनवरील हल्ले थांबवण्याचं आणि आपले सर्व सैन्य मागे घेण्याचं आवाहन केलंय. सुरक्षा परिषदेत हा ठराव अयशस्वी झाल्यामुळे ‘संयुक्त राष्ट्र महासभे’त (UN General Assembly – UNGA) अशाच ठरावावर लवकर मतदानाची मागणी करण्याचा अमेरिका आणि नाटोचा मार्ग मोकळा झाला आहे. संयुक्त राष्ट्रांच्या १९३ सदस्यीय महासभेत ‘वीटो’ची तरतूद नाही.
‘वीटो’ म्हणजे काय? सुरक्षा परिषदेला ‘वीटो’ पॉवर का आहे?
‘वीटो’ हा मूळ लॅटिन शब्द आहे. याचा अर्थ ‘मी परवानगी देत नाही’… प्राचीनकाळात रोममध्ये काही निवडून आलेल्या अधिकाऱ्यांना अतिरिक्त अधिकार देण्यात आले होते. रोमन सरकारची कोणतीही कृती थांबवण्यासाठी ते या अधिकारांचा वापर करू शकत होते. तेव्हापासून या शब्दाचा एखादी गोष्ट रोखण्यासाठी एखाद्या ‘शक्ती’प्रमाणे वापर केला जाऊ लागला.
सध्या सुरक्षा परिषदेचे पाच स्थायी सदस्य चीन, फ्रान्स, रशिया, ब्रिटन आणि अमेरिका यांच्याकडे ‘वीटो’चा अधिकार आहे. जर एखाद्या सदस्याला स्थायी सदस्यांचा निर्णय मान्य नसेल तर तो सदस्य ‘वीटो’चा वापर करून हा निर्णय रोखू शकतो. युक्रेनच्या बाबतीतही रशियानं याच मार्गाचा वापर केला.
संयुक्त राष्ट्रासमोर अमेरिका, ब्रिटन आणि फ्रान्सनं युक्रेनच्या बाजूनं मतदान केलं, तर रशियानं ‘वीटो’ वापरून संपूर्ण प्रस्ताव रोखला.
India at UN: संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेत भारतानं रशियाविरुद्ध मतदान टाळलं
एकाकी युक्रेन पराभवाच्या छायेत, कीव्हचा पाडाव दृष्टिपथात
युक्रेनशी निगडीत ‘वीटो’चा इतिहास
संयुक्त राष्ट्रांच्या सुरक्षा परिषदेच्या ‘वीटो’चा इतिहास युक्रेनशी निगडीत आहे. फेब्रुवारी १९४५ मध्ये, युक्रेनमधील क्रिमियाच्या याल्टा शहरात एक परिषद आयोजित करण्यात आली होती. ही परिषद ‘याल्टा परिषद’ किंवा ‘क्रिमिया परिषद’ म्हणून ओळखली जाते. या परिषदेत सोव्हिएत युनियनचे तत्कालीन पंतप्रधान जोसेफ स्टॅलिन यांनी ‘वीटो’ पॉवरचा प्रस्ताव मांडला होता. क्रिमिया परिषदेचं आयोजन युद्धोत्तर नियोजनासाठी करण्यात आलं होतं. यात ब्रिटनचे पंतप्रधान विन्स्टन चर्चिल, सोव्हिएत युनियनचे पंतप्रधान जोसेफ स्टॅलिन आणि अमेरिकेचे अध्यक्ष डी. रुझवेल्ट यांनी सहभाग घेतला होता.
‘वीटो’ ही संकल्पना त्याअगोदर जवळपास २५ वर्षांपूर्वी समोर आली होती. १९२० साली ‘लीग ऑफ नेशन्स’च्या स्थापनेनंतरच ‘वीटो’चा नियम अस्तित्वात आला. त्यवेळी, लीग कौन्सिलच्या स्थायी आणि अ-स्थायी सदस्यांना ‘वीटो’चा अधिकार होता.
‘वीटो’चा प्रथम वापर
१६ फेब्रुवारी १९४६ रोजी युनियन ऑफ सोव्हिएत सोशलिस्ट रिपब्लिक (USSR) नं पहिल्यांदाच ‘वीटो’चा वापर केला. ‘यूएसएसआर’नं लेबनॉन आणि सीरियामधून परदेशी सैन्य मागे घेण्याच्या प्रस्तावावर ‘वीटो’चा वापर केला. तेव्हापासून, ‘वीटो’चा अनेकदा वापर करण्यात आलाय.
१९९१ मध्ये शीतयुद्ध संपल्यानंतर, स्थायी सदस्यांकडून ‘वीटो’ वापरण्याचा एक नवीन ट्रेंड अस्तित्वात आला. रशिया आणि अमेरिकेत पुन्हा शीतयुद्धासारखी परिस्थिती निर्माण झाल्यानंतर आता पुन्हा एकदा या ताकदीचा अधिक वापर होण्याचा धोका निर्माण झाला आहे.
Russia Ukraine War: युक्रेन शरण जाणार की लढत राहणार?; झेलेन्स्की यांच्या ताज्या व्हिडिओने खळबळ
Russia Ukraine War: पुतीन यांची सर्वात मोठी खेळी; थेट युक्रेनच्या सैन्याला दिली ऑफर, म्हणाले…
